B₁₂ eksikliğine dikkat: Belirtiler gözden kaçabilir

Herkese yepyeni bir haftadan merhaba…

Bu hafta sizlere fark edilmeden ilerleyebilen ama zamanla ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen bir vitamin eksikliğinden bahsetmek istiyorum: Vitamin B₁₂ eksikliği. Genellikle unutkanlık, halsizlik veya karıncalanma gibi belirtilerle başlayan bu durum, özellikle bazı gruplarda oldukça yaygın. Vitamin takviyelerinin çokça konuşulduğu günümüzde, B₁₂ gerçekten gerekli mi? Kimler risk altında, hangi besinler B₁₂ içerir, ne kadar almamız gerekir ve herkes takviye kullanmalı mı? Tüm bu sorulara bilimsel veriler ışığında, sade ve anlaşılır bir dille yanıt veriyoruz.

B₁₂ VİTAMİNİ NEDİR VE VÜCUTTA NE İŞE YARAR?

B₁₂ vitamini, sinir sisteminin düzgün çalışmasını sağlayan, hafızayı destekleyen ve kırmızı kan hücrelerinin üretiminde görevli önemli bir vitamindir. Vücut bu vitamini kendisi üretemediği için mutlaka dışarıdan besinlerle almak gerekir. Emilimi midede gerçekleşir ve burada “intrinsik faktör” adı verilen özel bir protein sayesinde ince bağırsakta kana geçer. Bu nedenle mide veya bağırsakla ilgili sağlık sorunları bu vitaminin emilimini doğrudan etkileyebilir. Eksikliği durumunda ilk belirtiler genellikle halsizlik, yorgunluk ve baş dönmesi şeklinde başlarken, uzun vadede sinir hasarı ve kalıcı bilişsel bozukluklara neden olabilir (PMID: 12674819).

KİMLER RİSK ALTINDA?

B₁₂ eksikliği bazı kişilerde daha sık görülür. Özellikle 60 yaş üzeri bireylerde, yaşa bağlı olarak mide asidinin azalmasıyla birlikte bu vitaminin emilimi zorlaşır. Hayvansal gıda tüketmeyen vegan ve vejetaryen bireyler ise B₁₂’yi doğal yollarla alamadıkları için eksiklik riski altındadır. Ayrıca metformin kullanan tip 2 diyabet hastalarında ve uzun süre mide koruyucu ilaç kullananlarda B₁₂ emilimi azalabilir (PMID: 17130388, PMID: 20139059). Mide veya ince bağırsak ameliyatı geçirenlerde, çölyak veya Crohn gibi bağırsak hastalıklarına sahip olanlarda da eksiklik gelişebilir. Emziren anneler vegan besleniyorsa, bebeklerinde de eksiklik görülebilir ve bu durum gelişim geriliği ya da sinir sistemiyle ilgili sorunlara yol açabilir (PMID: 25533005)

B₁₂ EKSİKLİĞİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?

Vitamin B₁₂ eksikliği, zamanla ilerlediği için belirtiler çoğu zaman hafif başlar ve başka hastalıklarla karıştırılabilir. En sık görülen şikâyetler arasında sürekli yorgunluk, odaklanma güçlüğü, hafıza zayıflığı ve genel bir halsizlik hali bulunur. Daha ileri düzeyde el ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma hissi, yürüme ve denge problemleri, reflekslerde azalma gibi sinir sistemiyle ilgili belirtiler ortaya çıkabilir. Bazı bireylerde ruh halinde dalgalanmalar, depresyon belirtileri veya hafif kafa karışıklığı da gözlenebilir. Ağızda yara, dilde yanma hissi veya iştahsızlık gibi belirtiler de bu tabloya eşlik edebilir. Nörolojik etkiler ilerlerse, geri dönüşü olmayan hasarlar bırakabilir (PMID: 19263912, PMID: 18838729).

HANGİ BESİNLERDE B₁₂ BULUNUR?

B₁₂ vitamini yalnızca hayvansal kaynaklı gıdalarda doğal olarak bulunur. En yüksek miktarda sığır karaciğerinde bulunurken, kırmızı et, tavuk, hindi, balık, süt, yoğurt, peynir ve yumurta gibi diğer hayvansal ürünler de iyi kaynaklardır. Örneğin bir bardak süt yaklaşık bir mikrogram, bir yumurta ise yaklaşık 0.6 mikrogram B₁₂ vitamini sağlar. Bitkisel besinlerde doğal B₁₂ bulunmaz. Bu nedenle vegan bireylerin ya B₁₂ ile zenginleştirilmiş besinleri düzenli olarak tüketmesi ya da takviye alması gerekir (PMID: 25533005). Aksi halde uzun vadede eksiklik gelişmesi kaçınılmazdır.

NE KADAR B₁₂’YE İHTİYACIMIZ VAR?

Yetişkin bireylerde günlük B₁₂ ihtiyacı yaklaşık 2.4 mikrogramdır. Hamilelik ve emzirme döneminde bu miktar biraz daha artar. Dengeli bir şekilde hayvansal ürünler tüketen biri bu ihtiyacı besinlerle rahatlıkla karşılayabilir. Ancak veganlar, bazı yaşlı bireyler ve mide-bağırsak sistemiyle ilgili sorunu olan bireyler için bu miktarın doğal yollarla alınması zordur. Bu durumda takviye gerekebilir.

TAKVİYE GEREKLİ Mİ? HERKES KULLANMALI MI?

Günümüzde vitamin takviyeleri sıkça kullanılıyor ama bu takviyelerin herkese uygun olduğunu söylemek doğru olmaz. Eğer kişi düzenli olarak et, süt, yumurta gibi hayvansal kaynaklı gıdaları tüketiyorsa ve herhangi bir emilim sorunu yoksa genellikle takviyeye ihtiyaç duyulmaz. Ancak vegan bireyler, mide-bağırsak hastalığı olanlar, mide ameliyatı geçirmiş olanlar ve bazı ilaçları uzun süre kullanan bireyler için takviye çoğu zaman gereklidir. Yüksek doz B₁₂ takviyeleri genellikle güvenli kabul edilir; çünkü fazlası vücutta birikmez, idrarla atılır. Ancak eksiklik yokken gereksiz yere yüksek dozda B₁₂ almak, hem ekonomik kayıptır hem de vücudun dengesini bozabilir. Bu nedenle takviye kararı, sağlık profesyonelleri tarafından kan testlerine göre değerlendirilmelidir (PMID: 15738451, PMID: 29342209).

Vitamin B₁₂ eksikliği özellikle fark edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına neden olabilecek bir durumdur. Yaşam kalitesini düşürebilir, sinir sistemi üzerinde kalıcı etkilere yol açabilir. Ancak düzenli beslenme, risk gruplarının bilinçlenmesi ve gerektiğinde doğru takviye kullanımı ile bu eksiklik rahatlıkla önlenebilir. Sağlıklı bir yaşam için hem kendinizi hem de sevdiklerinizi bu konuda bilinçlendirin. Bedeninizi dinleyin, gerektiğinde uzman desteği alın ve unutmayın: eksik olan vitamin değil, çoğu zaman sadece farkındalıktır.

Haftaya görüşmek dileğiyle, sağlığınız eksik olmasın.