Yolsuzluk iddiaları… Yunanistan-Kıbrıs-İsrail üçlü GSI projesi neden çıkmazda?

Kısaca GSI olarak adlandırılan "Büyük Deniz Bağlantısı" (Great Sea Interconnector) projesinin dünyanın en derin ve en uzun denizaltı bağlantılarından biri olma iddiası vardı.

Akdeniz'in dibinde, iki kilometreden fazla derinlikte döşenecek 1208 kilometre uzunluğundaki elektrik kabloları, Yunanistan'ı Kıbrıs'a, Kıbrıs da İsrail'e bağlayacaktı.

Bu sayede AB üyesi Kıbrıs Cumhuriyeti, Avrupa elektrik şebekesine bağlanacak aynı zamanda AB'nin de Asya enerji pazarlarına açılımı sağlanacaktı.

AB de iki milyar euro tutması öngörülen projeye, 650 milyon euroluk finansman taahhüdünde bulundu.

Yunanistan, Kıbrıs ve İsrail'in iddialı söylem ve törenlerle Ekim 2022'de start verdikleri projenin 2023 yılı sonunda tamamlanması hedefleniyordu.

Ama gelinen noktada GSI projesi için "Öldü, ama cenazesi kaldırılmadı" yorumları yapılıyor. Hatta "zaten ölü doğan bir projeydi" diyenler de var.

DOĞU AKDENİZ'DEKİ JEOPOLİTİK SINAMALAR

GSI projesi pahalı ve teknik açıdan da hayata geçirilmesi zor bir proje. Jeopolitik sınamalar da görmezden gelinemeyecek boyutta.

Bu sınamaların ne olduğunu anlamak için siyasi analistlerin "barut fıçısına" benzettikleri Doğu Akdeniz haritasına bakmak yeterli.

Suriye ve Libya'da siyasi istikrarsızlık sürüyor. İsrail artık neredeyse yerle bir olmuş Gazze'de savaşını sürdürüyor, arada Lübnan ve Suriye'yi de vuruyor. Hatta son olarak Katar'ı da vurdu.

Türkiye ile İsrail birbirlerini artık neredeyse hasım olarak görüyor. Bu arada Mısır ile ilişkilerini düzeltmeye çalışan Türkiye'nin Yunanistan ile ilişkileri de pek parlak değil. Kıbrıs adası da, AB üyesi Kıbrıs Cumhuriyeti ve sadece Türkiye'nin tanıdığı KKTC olarak ikiye bölünmüş durumda. Ve bu soruna da yakın gelecekte çözüm bulunması umudu yok.

Boyle bir ortamda GSI gibi bir enerji hattı projesinin hayata geçirilmesi için uluslararası bir mutabakat sağlanması mümkün görünmüyor.

Ayrıca, bu bölgede deniz yetki alanları, kıta sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) ile ilgili gerilimler ve rekabet de sürüyor.

Yunanistan'ın Türkiye ve Libya ile deniz bölgelerinin sınırlandırılmasına ilişkin anlaşmaları yok. AB üyesi Kıbrıs'ın da Türkiye ile anlaşması yok. Zaten Ankara AB üyesi Kıbrıs Cumhuriyeti'ni tanımıyor.

Türkiye 2019'da Libya ile bir anlaşma imzaladı. Ancak Yunanistan, Girit ve Oniki Ada'nın varlığını görmezden geldiği gerekçesi ile bu anlaşmanın "yasadışı" olduğunu söylüyor. AB de anlaşmayı tanımıyor. Mısır'ın 2020'den beri Yunanistan ile kısmi bir anlaşması var, ancak bu da Türk-Libya anlaşmasının bölgesi ile çakışıyor.

TÜRKİYE SAVAŞ GEMİLERİYLE ÖLÇÜMLERİ ENGELLEDİ

GSI projesinin öngördüğü elektrik kablolarının döşenmesi için deniz dibi ölçümlerinin yapılması gerekiyordu.

Ancak 2024 yılının yaz aylarında Türkiye, Çoban Adası açıklarındaki ölçümleri bölgeye gönderdiği savaş gemileriyle engelledi ve kendisinden görüş alınması gerektiğini söyledi.

Yunanistan, uluslararası hukuk uyarınca elektrik kablosu projesinin uygulanması için Türkiye'den izin alınmasının gerekli olmadığını savundu. Atina, deniz tabanında kazı yapılmayacağına, sadece kablo döşeneceğine dikkat çekti. Ancak Ankara, onayı olmadan bunun yapılamayacağı konusunda ısrarcı oldu ve bu ısrarından sonuç almış görünüyor. Çünkü o günden bu yana elektrik kablolarının döşenmesine dönük herhangi bir ilerleme kaydedilmedi.

KIBRIS'IN ŞAŞIRTAN ÇIKIŞI: UYGULANABİLİR DEĞİL

Ama GSI projesinin gecikmesinin tek nedeni Türkiye değil. Kıbrıs'ta da aniden projeye itirazlar yükselmeye başladı.

Kıbrıslı Maliye Bakanı Makis Keravnos, bu ay başında Kathimerini gazetesinin haftalık Kıbrıs edisyonuna şu açıklamayı yaptı:

"Önümde  bağımsız ve ciddi kuruluşlardan bu projenin mevcut koşullar altında uygulanabilir olmadığı sonucuna varan iki çalışma var."

Keravnos'un bu sözleri Yunanistan'ın başkenti Atina'da şok etkisi yarattı. Yunanistan Dışişleri Bakanı Yorgo Gerapetritis önce Kıbrıs'ın açıklamalarını görmezden gelmeye çalıştı. Ama Kıbrıs'tan yükselen itirazın Yunanistan basınında geniş yankı bulması üzerine bu sefer Yunan bakan saldırıya geçti. Gerapetritis, Kıbrıslı Rum Bakan Keravnos'u "ekonomik çıkarlar gütmekle" suçladı, "Kıbrıs hükümetinin, Kıbrıs enerji pazarındaki hakimiyetini korumak için Kıbrıs ve Yunanistan arasındaki enerji bağlantısını istemediğini" öne sürdü.

MİTSOTAKİS PROJEDE ISRARCI

Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis, Selanik Uluslararası Fuarı (TIF) sırasında düzenlediği yıllık basın toplantısında, projede ilerleme kaydedilebilmesi için Kıbrıs'ın somut bir taahhüdünün gerekli olduğuna dikkat çekti.

GSI'den öncelikle hâlâ enerji bakımından izole durumda olan Kıbrıs'ın yararlanacağına dikkat çeken Mitsotakis, AB'nin de projenin stratejik önemini kabul ederek 650 milyon euroluk "cömert bir desteği" onayladığını anımsattı.

Ama bu açıklamaya Lefkoşa'dan somut bir yanıt gelmedi. Gerçi Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Hristodulidis, bu projenin uygulanması gerekliliği konusunda Mitsotakis ile hemfikir olduğunu söylüyor ancak projeyi hayata geçirmekle görevlendirilen ADMIE şirketine yılda 25 milyon euronun ödeneceğine dair kesin bir taahhütte bulunmuş değil.

YOLSUZLUK İDDİALARI

Özetle GSI projesi Ankara'nın tehditleri ve Lefkoşa'dan yükselen itirazlar nedeniyle askıda. Üstelik AB Savcılığı'nın da GSI ile ilgili yolsuzluk iddiaları nedeniyle soruşturma başlatmış olması, projeyi daha da çıkmaza sokuyor.

Başsavcılık, projenin satışı öncesindeki dönemi inceliyor. Proje, Kıbrıslı özel bir şirket olan EuroAsia Interconnector tarafından, Yunan kamu elektrik şebekesi operatörü ADMIE'ye satılmıştı.

İddiaya göre projeyi başlatan bu şirketin gerekli uzmanlığı yoktu. Ancak buna rağmen Kıbrıs Cumhuriyeti ve Avrupa Komisyonu tarafından desteklendi ve finanse edildi.

Bunun üzerine AB'nin enerjiden sorumlu biriminin, milyonlarca euroluk kredilere erişemeyeceği gerekçesiyle EuroAisa Interconnector'un projeden çekilmesi yönünde baskı uyguladığı, Yunan ADMIE'nin bu noktada devreye girdiği, 2023 yılında projeyi 48 milyon euroya EuroAsia Interconnector'dan satın aldığı belirtiliyor.

AB Başsavcılığının soruşturmasının odağında en az bir üst düzey siyasetçinin, onun aile üyelerinin, bir Avrupa Komisyonu yetkilisi ile Kıbrıs hükümeti yetkililerinin bulunduğu kamuoyuna yansıyan bilgiler arasında.

Kaynak/ DW-Kaki Bali