Emre Kongar, Abdülhamit’in Kıbrıs’ı nasıl verdiğini anlattı

Cumhuriyet Gazetesi yazarı Prof. Dr. Emre Kongar, bugünkü köşesinde II. Abdülhamit döneminde Kıbrıs’ın İngiltere’ye nasıl devredildiğini hatırlatarak, güncel Kıbrıs siyasetindeki tartışmalara tarihsel bir perspektiften yaklaştı. Kongar, Emekli Büyükelçi Süha Umar’ın “Türkiye, Abdülhamit’in düştüğü duruma düşmemeli” uyarısına atıfla kaleme aldığı yazısında, Kıbrıs’ın 1878’de gizli bir antlaşmayla İngiltere’ye nasıl bırakıldığını ayrıntılarıyla aktarıyor.

İşte Emre Kongar’ın “Abdülhamit Kıbrıs’ı nasıl kaybetti?” başlıklı yazısı:

Emekli Büyükelçi Süha Umar, dün Cumhuriyet’teki köşesinde, Kıbrıs seçimleri konusunda, benim görüşlerimle de aynı çizgide olmalarından memnuniyet duyduğum çözümlemelerini şu sözlerle bitirmişti:

“KKTC seçiminin sonucu, ‘iki devletli çözüm’ ile ‘federasyon’ arasında bir tercihi değil, AKP’nin ve Erdoğan’ı izleyen Tatar’ın politikalarının reddedildiğini gösteren net bir mesajdır.

Bu mesajın doğru okunması ve Cumhurbaşkanı Erhürman ile uyum içinde olunması öncelikle Türkiye’nin çıkarları gereğidir.

Koca bir imparatorluğu, ülkesinin ve halkının çıkarlarını koruyamayacak hale getirip, tahtını kaybetmemek için Kıbrıs Adası’nı İngiltere’ye veren II. Abdülhamit’in durumuna düşmek, Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılabilecek son kötülüktür.”

Umar’ın bu uyarısı üzerine, bugün, Abdülhamit’in Kıbrıs’ı İngilizlere nasıl verdiğini anımsatmak istiyorum.

Unutmayalım, II. Abdülhamit, Rusya tehdidine karşı Kıbrıs’ı 1878’de, İngiltere’den destek almak amacıyla imzalanan gizli bir antlaşma yoluyla verdi.

Rusya 1877-1878 savaşı sonrasında Doğu’da Erzurum’u işgal etmiş, Batı’da, Yeşilköy’e kadar gelmişti.

Abdülhamit, izlediği denge politikası gereğince, İngiltere’den savunma desteği isteyince, İngiltere de bu desteğin bedeli olarak Kıbrıs’ın idaresini ve işgalini istedi.

2 Mayıs 1878’de İngiltere, İstanbul Büyükelçisi Henry Layard aracılığıyla İngiltere’nin teklifini iletti:

Rusya’nın Asya’daki Osmanlı topraklarına (Anadolu ve Suriye) saldırması halinde İngiltere silahlı destek verecek ancak Kıbrıs İngiltere tarafından işgal edilip yönetilecekti.

16 Mayıs’ta İngiliz Kabinesi teklifi onayladı.

23 Mayıs 1878’de Layard’a gönderilen talimatta, II. Abdülhamit’e 48 saatlik bir ültimatom verildi:

Teklifi kabul etmezse İngiltere dostluğunu çekecek ve bu, Osmanlı’nın parçalanmasına yol açacaktı.

Ültimatom, gizli tutuldu ve Kıbrıs’ın yıllık giderlerinden kalan gelirin Osmanlı’ya ödeneceğini belirtiyordu.

II. Abdülhamit 25 Mayıs 1878’de bu antlaşmayı kabul etti.

Padişah’ın isteğiyle küçük değişiklikler yapıldı (örneğin, İslam mahkemelerinin devamı ve vakıf mülklerinin yönetimi).

4 Haziran 1878’de Kıbrıs Sözleşmesi imzalandı. Antlaşma, Berlin Kongresi’nden hemen önce gizli tutuldu.

İngiltere, Rusya’nın Kars, Ardahan ve Batum’u geri vermemesi halinde Osmanlı’nın Asya topraklarını savunacaktı.

Kıbrıs, nominal olarak Osmanlı toprağı kalacak ancak İngiltere tarafından işgal edilip yönetilecekti.

Ada gelirlerinin fazlası (yaklaşık 92 bin sterlin yıllık haraç) Osmanlı’ya ödenecekti. Osmanlı, adadaki din, eğitim ve adalet kurumlarından sorumlu olacaktı.

Antlaşma 8 Temmuz 1878’de kamuoyuna açıklandı ve 11 Temmuz’da İngiliz filosu Larnaka’ya çıkarak yönetimi devraldı.

Bu anlaşma, II. Abdülhamit’in Rusya’ya karşı İngiltere’yi müttefik olarak kazanma çabasıydı, ancak ada fiilen İngiliz yönetimine ve kontrolüne geçti.

Sonuç olarak 1914’te I. Dünya Savaşı sırasında İngiltere, zaten fiilen işgal ettiği ve yönettiği Kıbrıs’ı resmen de ilhak etti.